یکی از دغدغه ها و شکایت های همیشگی جامعه معلولین عدم رعایت ضوابط طراحی برای معلولین در بنا ها و فضاهای شهریست.
باید یدانیم که حدود 10 میلیون نفر یعنی 12.5 درصد از جمعیت ایران را معلولین تشکیل می دهند. از این تعداد 4 میلیون نفر معلولیت شدید دارند. قریب به اتفاق جمعیت معلولین جزو معلولین حرکتی بوده و نیاز به استفاده از ویلچیر دارند.
طبق آمار رسمی در ایران از هر 40 نفر 5 نفر معلول هستند. این یعنی اگر سرانه خانوار ایران را 4 نفر در هر خانواده در نظر بگیریم در یک آپارتمان 10 واحدی احتمال حضور 5 نفر معلول وجود دارد!
متاسفانه تا کنون فضاهای شهری معمولا بدون توجه به افراد دارای معلولیت ساخته شده‌اند و افراد زیادی وجود دارند که به خاطر معلولیتی که دارند نتوانسته‌اند از این فضاها استفاده کنند و به همین دلیل مجبور به خانه نشینی شده‌اند. بنابراین یکی از بخش‌های مهم توسعه جامعه‌ی امروزی مناسب سازی ساختمان برای معلولین و اهمیت دادن به توانایی‌های این افراد و حضور آن‌ها در جامعه است.
از آنجا که تمامی افراد جامعه در استفاده از تسهیلات و امکانات عمومی دارای حقوق یکسان هستند و از تمامی امکانات به سهم مساوی باید برخوردار باشند پس برای رفاه زندگی آنان و ترددشان در محیط شهری باید تمهیداتی در نظر گرفته شود. این موارد تنها به افرادی که از ویلچر استفاده می‌کنند ختم نمی‌شود بلکه باید شامل افراد نابینا و ناشنوا نیز باشد.
در ادامه به نیاز های معلولین در فضاهای شهری و همچنین امکانات و ویژگی های مورد نیاز ان ها در منزل و وسایل زندگی میپردازیم .
افراد دارای معلولیت با چه مشکلاتی در سطح شهر روبه رو هستند؟
از آنجا که متاسفانه در اکثر مکان‌های عمومی و در سطح شهری خدمات و امکاناتی برای معلولین در نظر گرفته نشده این افراد با مشکلات بسیاری در زمان حضورشان در خیابان‌ها و شهرها مواجه هستند.
با توجه به اینکه تعداد معلولین جسمی، ناشنوا و نابینا امروزه به بیش از یک میلیارد نفر در جهان رسیده است، توجه به این امر بسیار مهم است تا از خانه نشین شدن این افراد و کم رنگ شدن حضورشان برای ادامه‌ی تحصیل و همچنین کار کردن آن‌ها جلوگیری شود.
در نظر نگرفتن امکانات ساختمان برای افراد معلول میتواند شامل: عدم تعبیه رمپ‌های ویلچر، ساختمان بدون آسانسور، عدم وجود یا کمبود پارکینگ‌های مخصوص معلولین، توالت‌های غیرقابل دسترس و مغازه‌های دارای پله و بدون سطح شیب دار یا با درهای ورودی تنگ باشد.
افرادی که در بینایی یا شنوایی خود محدودیت دارند نیز با بسیاری از مشکلات در سطح شهر روبرو هستند، مسائل مربوط به این افراد پیرامون فضای شهری و ساختمان‌ها عبارت است از: عدم وجود نشانه‌های دیداری و صوتی در اطراف مناطق مهم مانند ایستگاه‌های اتوبوس و فرودگاه‌ها، وجود سطح ناهموار پیاده‌روها و در برخی موارد وجود گودال بدون وجود علائم هشدار، تابلوهای مربوط به پل هوایی یا خط کشی‌های عابر پیاده که همگی باعث شده‌اند تا این گروه از مردم در مکان‌های عمومی کمتر دیده شوند.
تعداد افراد دارای معلولیت در دنیا در حال افزایش است، از این رو نیاز به وجود خانه‌هایی باب میل افراد معلول نیز روند صعودی به خود گرفته است. یک خانه سازگار با افراد معلول باید استقلال را برای صاحبان خانه یا اعضای خانواده که دارای معلولیت هستند به حداکثر برساند و در عین حال آزادی حرکت و راحتی را برای همه اعضای خانواده و میهمانان آن فراهم کند. در زیر به امکاناتی که میتواند این شرایط را برای آن‌ها به ارمغان آورد اشاره می‌کنیم:
اولین چیزی که باید در نظر بگیرید، ساختن درهای وسیع تر برای تردد آسان‌تر ویلچر است. این درها باید حداقل 813 میلی‌متر عرض داشته باشند و به جای پله، از شیب ملایم برخوردار باشند.
همچنین بهتر است از دستگیره‌های اهرمی استفاده کنید زیرا دستگیره‌های دکمه‌ای برای افرادی که مشکلات مهارتی دارند دشوار است. حتی اگر هیچ فردی که از ویلچیر استفاده کند در خانه ندارید، این ویژگی‌های درب هنوز هم کاربردی‌ترین و متداول‌ترین گزینه‌ها است.
برای مناسب سازی ساختمان برای معلولین گزینه‌های زیادی در انتخاب کفپوش بهتر وجود دارد:
کفپوش‌های موکت شده برای افرادی که از درد مفاصل رنج می برند ایده‌آل است، زیرا بالشتک نرم‌تری ایجاد می‌کند و به جلوگیری از تشدید درد کمک می کند.
اما موکت‌های ضخیم برای استفاده کنندگان از ویلچر عملی نیست زیرا چرخ‌ها در بین پرزهای موکت گیر کرده و مانع از حرکت می‌شوند اما می‌توان از موکت‌های نازک استفاده نمود.
کفپوش‌های چوبی برای سهولت عبور و مرور برای افرادی که از ویلچر یا واکر برای حرکت در خانه استفاده می کنند بسیار مفید است. اگر چه سطح این کفپوش‌ها حساسیت بالایی نسبت به خراشیدن دارد اما با این حال باز هم مورد توجه افراد زیادی است و به میزان سختی چوب در زمان خرید آن باید توجه کرد
به عنوان مثال، چرخ‌های ویلچر روی چوب‌های نرم مانند چوب کاج به راحتی فرو می رود. در حالیکه چوب‌های سخت مانند چوب افرا یا گونه‌های خارجی در برابر تکان‌های ناگهانی و ساییده شدن‌های مداوم حرکت ویلچر مقاوم ترند.
لمینت‌ها هم انتخاب خوبی هستند زیرا لمینت نسبت به چوب‌های دیگر محکم تر ساخته می‌شود.
یک انتخاب محبوب دیگر، کفپوش‌های وینیل است زیرا نسبتاً مقرون به صرفه هستند و ثابت کرده‌اند که در برابر لغزش مقاوم هستند، از این رو یک انتخاب مناسب برای افراد دارای معلولیت جسمی است.
تایل‌های سرامیک، در برابر آب از لمینت و کفپوش چوب سخت مقاوم‌تر بوده و برای آشپزخانه و حمام مناسب‌تر هستند. اندازه‌ی مناسب تایل مربعی ۲ اینچ است زیرا که تایل‌های بزرگتر شکننده‌تر هستند و زیر وزن ویلچر می‌شکند.
این در حالی است که کفپوش ها با تایل های کوچک تر با رده‌های دوغاب پر و به آسانی خراشیده می‌شوند، به همین دلیل هم تمیزکردن آن‌ها مشکل است. اگر کفپوش تایل ۲ اینچی باشد، فضای کافی برای ریختن دوغاب بیشتر و در نتیجه منقبض شدن بیشتر بین سرامیک‌ها وجود خواهد داشت.
درب پارکینگ خانه‌های افراد دارای معلولیت باید حدود 3800 میلی‌متر عرض و 5400 میلی‌متر طول داشته باشد تا امکان پارک کردن آسان و فضای زیاد هنگام سوار و پیاده‌شدن خودرو فراهم شود.
در حالت ایده‌آل، باید یک مسیر پهن و مسطح بین راه ورودی و درب ورودی وجود داشته باشد، بدون اینکه گیاه یا درختی مانع از مسیر شود. این موارد از جمله امکانات ساختمان برای افراد معلول باید در نظر گرفته شوند. اینها از جمله موارد اصلی هستند که باید هنگام ساختن خانه‌ای مناسب برای معلولان در نظر گرفته شوند.
با پیشرفت‌های امروزی، بسیاری از ویژگی‌های خانه وجود دارد که میتواند راحتی و تحرک را برای افراد ناتوان جسمی فراهم کند. علاوه بر این، این ویژگی‌ها مانع از لذت بردن دیگر اعضای خانواده از زندگی خانگی خود نمی‌شود.
اولین جایی که در خانه باید برای معلولان آماده شود، حیاط خانه است. یک مسیر صاف و بدون مانع برای حرکت معلولان تدارک ببینید تا بتواند بدون مانع وارد خانه شود. اگر بوته و گیاه یا سنگ سر راه است، آن‌ها را بردارید و تا جایی که میتوانید راه را برای عبور صاف کنید. توجه داشته باشید که مسیر عبور فرد معلول لغزنده نباشد.
اگر برای ورود به خانه پله‌ای وجود دارد، بخشی از آن را برای فرد معلول و عبور ویلچر آماده سازی کنید. درب خانه نیز باید حداقل برای عبور یک ویلچر، بزرگ باشد و پستی و بلندی برای عبور نداشته باشد. می‌توان از یک رمپ برای دور زدن این موانع استفاده کرد.
در منازلی که برای معلولین طراحی می‌شوند، فضای حمام معمولا به صورت Roll-in است. این نوع از فضاهای حمام، لبه ندارند و کف آن‌ها کاملا صاف و صیقلی است. عدم وجود پله و لبه، به افراد اجازه هدایت و مانور کامل بر ویلچر در فضا را می‌دهد.
حمام فضایی است که به خاطر مرطوب بودن میتواند برای فرد معلول خطرناک باشد، زیرا امکان سُر خوردن در آن زیاد است. در حمام یک مکانی مانند سکو برای نشستن تعبیه کنید یا یک صندلی حمام در آنجا قرار دهید. دوش حمام به گونه‌ای باشد که بتوان آن را حرکت داد و فرد معلول لازم نباشد جابجا شود.
نکته دیگر قرار دادن کفپوش‌های ضد لغزش در حمام و سرویس بهداشتی است که از افتادن فرد جلوگیری می‌کند. سعی کنید دستگیره یا میله‌هایی نزدیک دوش یا توالت قرار دهید که فرد بتواند با کمک آن‌ها تعادل خود را حفظ کند. درب حمام و سرویس بهداشتی به گونه‌ای باشد که از طریق سوراخی به بیرون باز باشد تا بتوانید در صورت لزوم با فرد معلول صحبت کنید و صدای او را بشنوید.
فراموش نکنید که اگرفرد معلول از صندلی چرخدار استفاده می‌کند، سطح شیرآلات حمام و همچنین محل نصب آینه باید طوری باشد که او هنگام نشستن روی صندلی نیز بتواند خود را در آینه دیده و از شیرآلات استفاده کند.
ممکن است در هنگام نشستن یا برخاستن از روی توالت یا ورود و خروج به وان، شخص معلول لیز بخورد. حتما یک دکمه اخطار در حمام تعبیه شود یا به به صورت بی‌سیم نزدیک شخص معلول قرار گیرد.
به طور کلی بهتر است خانه‌هایی که قرار است فردی معلول در آن‌ها زندگی کند بزرگ بوده و پلان باز داشته باشد، تا موانع کمتری سر راه آن‌ها قرار گیرد. مبلمان را طوری بچینید که فضای کافی برای رفت‌وآمد فرد ناتوان با ویلچر یا عصا وجود داشته باشد و به طور کلی مسیر او را راحت و باز کنید.
بهتر است مبلمان غیرضروری را از اتاق حذف کنید. همچنین سعی کنید مبلمانی برای خانه انتخاب کنید که ایمن باشد و پایه‌های سست یا چرخدار نداشته باشد. زیرا فرد معلول موقع نشستن و برخاستن نمی‌تواند تعادل خود را روی آن‌ها حفظ کند. همچنین به ارتفاع و ابعاد مبلمان نیز توجه کنید
این نکات در مورد مبلمان به منزله ی این نیست که باید این امکانات بصورت جئاگانه سفارشی ساز باشند یا از جای خاصی خریداری شوند . مبلمان و فرنیچر مناسب این عزیزان همانند بقیه اعضا میباشد و پیدا کردن و خرید ان راحت است کافیست موقع خرید به راحتی و ابعاد مورد نظر دقت شود
در زیر لینک صفحه ی فرنیچر و مبلمان راحتی مناسب این عزیزان در سایت هوم نت قرار داده شده که میتواند شما را در امر خرید یا ایده گرفتن یاری کند
https://homenet.ir/product-category/chair-table/home/page/3/
به طور کلی بهتر است در خانه‌ای که فرد معلول زندگی می‌کند درب‌های اضافی را بردارید. درب‌هایی که در خانه کاربردی ندارند، فقط مانعی برای رفت و آمد سریع و راحت معلولین با واکر یا ویلچر هستند. افراد دارای معلولیت به دلیل استفاده از ویلچر به فضای بیشتری برای رفت و آمد نیاز دارند، بنابراین به منظور رفت و آمد راحت‌تر آن‌ها لازم است که عرض درها بیشتر از اندازه معمولی‌شان در نظر گرفته شوند.
البته در خانه‌های قدیمی نیز امکان بازسازی درها وجود دارد. سعی کنید در خانه بیشتر از درب‌های هوشمند استفاده کنید یا از دستگیره‌هایی استفاده کنید که راحت باز و بسته شوند
در خانه فضاهایی وجود دارند که دارای ارتفاع یا پستی و بلندی هستند. بهتر است در این فضاها مانند پله‌ها سطوح شیبدار یا رمپ نصب شود. اگر امکان نصب رمپ ثابت را ندارید، از رمپ‌های متحرک و تاشو استفاده کنید. رمپ باید در ابتدا و انتهای خود نقاط فرود داشته باشد که افراد بدون خسته شدن، از سطحی به سطح دیگر منتقل شوند.
اتاق خواب جایی است که فرد معلول باید در آن احساس راحتی کند و قادر باشد کارهای شخصی‌اش را خودش به تنهایی انجام دهد. اول اینکه بهتر است اتاق خواب افراد معلول در طبقه همکف قرار داشته باشد که بتواند راحت به آن دسترسی داشته باشد.
تختخواب مناسب فردمعلول باید راحت باشد و ترجیحا ارتفاع کمی برخوردار باشد و تشک مورد استفاده طبی باشد
از طریق لینک زیر شما میتوانید تشک های طبی و سوپر طبی مناسب را مشاهده نمایید
https://homenet.ir/product-category/sleeping-product/mattress/
همچنین میتوانید اطراف تخت فرد معلول دستگیره نصب کنید تا خودش بتواند بدون نیاز به دیگران نشست و برخاست کند. بهتر است کمدها و قفسه‌ها را در ارتفاع پایین نصب کنید که دسترسی به آن‌ها راحت باشد.
برای کابینت‌ها، کمدها و قفسه‌ها دستگیره نصب کنید تا باز و بسته کردن آن‌ها راحت باشد. به طور کلی در هر فضایی از خانه که میتوانید بر اساس نیاز دستگیره‌های ثابت یا متحرک نصب کنید. حتی در راه‌پله‌ها یا اتاق خواب. یکی از دیگر گزینه‌های مناسب برای افرادی که با چوب زیر بغل راه می‌روند، قرار دادن تکیه‌گاه‌های مختلف در سطوح خانه مثل سینک، دیوارها و کانتر آشپزخانه است تا با گرفتن آن‌ها، بدون از پا افتادن در خانه راه بروند. این تکیه‌گاه‌ها می‌توانند به شکل طاقچه‌های کوچک و یا دسته‌های تزئیئی باشند.
مهم‌ترین نکته این است که وسایل ضروری که مدام استفاده می‌شوند را در کابینت‌ها یا کمدهای پایین قرار دهید که افراد معلول به راحتی به آن‌ها دسترسی داشته باشند. علاوه بر این استفاده از انواع کشوها، درها و قفسه‌های کابینت ریلی، جک‌دار و آسانسوری برای فرد معلول بسیار کمک‌کننده است. اقدام مهم دیگر طراحی آشپزخانه است که مثلا میتوانید زیر سینک ظرفشویی یا گاز فضای خالی در نظر بگیرید که فرد معلول بتواند با ویلچر به راحتی از آن استفاده کند.
دسترسی به پیشخوان‌ها برای معلولان سخت است. ارتفاع این پیشخوان‌ها میتواند قابل تنظیم باشد که دسترسی به آن‌ها راحت‌تر شود. در دکوراسیون داخلی برای معلولان پیشخوان‌ها باید پایین‌تر و در ارتفاعی نصب می‌شوند که برای فرد ویلچرنشین به راحتی در دسترس باشد
اگر فردی نابینا یا کم‌بینا در خانه دارید، سعی کنید روشنایی خانه را چند برابر کنید. برای جلوگیری از مصرف بیش از حد برق از لامپ‌های کم مصرف استفاده کنید. در شب همه چراغ‌ها را خاموش نکنید و شب‌خواب‌هایی خودکار در فضاهای مختلف خانه خصوصا سرویس بهداشتی تعبیه کنید. از نور روز بیشترین بهره را ببرید و تمام پرده‌ها را کنار بزنید که نور خانه چند برابر شود.
کنترل ریموت و هوشمند سازی چراغ اتاق از دیگر اقدامات مهم در اتاق خواب فرد معلول است.
در لینک زیر نمونه هایی از چراغ های مناسب قرار داده شده
https://homenet.ir/?post_type=product&s=%D9%81%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%B1
اگر در خانه پله دارید و برای رفت‌وآمد بین طبقات نیاز است که از پله استفاده کرد، در این فضاها بالابر یا آسانسور نصب کنید. این روزها تجهیزات جدیدی مانند انواع بالابرهای ویلچر، بالابر معلولین و آسانسور مخصوص معلولین وجود دارد که میتوانید تهیه کنید.
نکات کلی که برای ایمنی بیشتر معلولان باید در خانه رعایت شود:
کلید و پریزهای برق را در ارتفاع پایین نصب کنید تا افراد معلول به راحتی به آن‌ها دسترسی داشته باشند.
در جاهای مختلف خانه تلفن بی‌سیم قرار دهید. به طوریکه اگر فرد معلول در خانه تنها بود و اتفاقی برای او افتاد، بتواند سریع به تلفن دسترسی داشته باشد.
قبل از طراحی خانه یا بازسازی، شرایط فرد معلول را در نظر بگیرید!
ناتوانی افراد معلول و شرایط آن‌ها با هم فرق دارد. قبل از طراحی داخلی خانه یا بازسازی باید بر اساس وضعیت دقیق معلول، برای طراحی برنامه‌ریزی و اقدام کرد. بهتر است در این زمینه از متخصصان طراحی داخلی حتما کمک بگیرید. در سال‌های اخیر با رشد تکنولوژی و طراحی خانه‌های هوشمند، امکان ایجاد فضای راحت و ایمن برای معلولان در خانه بسیار راحت شده است و بهتر است اگر امکانش را دارید، از فناوری‌های هوشمند خصوصا در مورد سیستم‌های هشدار و امنیتی در خانه بهره ببرید.
آرامش برای فرد معلول حیاتی است. سعی کنید درخانه یک اتاق جداگانه برای استراحت به او اختصاص دهید که سروصدای اضافی به آن راه نداشته باشد.
در محیط‌های مشاع نیز باید امکاناتی برای افراد معلول درنظر گرفته شود. مثلا رمپ‌هایی برای دسترسی راحت به پیاده رو و آسانسور وجود داشته باشد.
افراد دارای معلولیت نیز به عنوان بخش مهمی از جامعه حق دارند تا از امکانات رفاهی در خانه و سطح شهر همانند سایر شهروندان استفاده نمایند به همین دلیل مناسب سازی ساختمان برای معلولین باید جزو اولین اولیت‌ها در زمان ساخت منازل و مکان‌هان عمومی باشد. همچنین در نظر گرفتن تمهیداتی چون نصب تابلوها و علائم خطر یا هشدار، اختصای دادن فضای پارک و وجود رمپ در پاساژها، بانک‌ها، مراکز اداری و تجاری همگی به پر رنگ شدن حضور معلولین در جامعه کمک خواهد کرد و مانع از آن خواهد شد که این قشر آسیب دیده به دلیل معلولیتشان و عدم وجود امکانات کافی و صحیح خانه نشین شده و از ادامه‌ی تحصیل، کارکردن و نقش داشتن در جامعه خودداری کنند.
